''Ι746 η Λευκάδα κατά των Ενετών'' του Θοδωρή Γεωργάκη

Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ  ΤΟΥ 1746  ΤΩΝ ΣΦΑΚΙΑΣΑΝΩΝ  ΚΑΤΑ  ΤΩΝ ΕΝΕΤΩΝ ΚΑΙ  ΤΟ  <<ΣΕΪΤΑΝ ΑΣΚΕΡ>>.

       Γνωρίζαμε, μέχρι τώρα, πως στον χώρο των Σφακιωτών εκτυλίχθηκαν τρείς εξεγέρσεις των Σφακισάνων, οι οποίες, ναι μέν κυοφορήθηκαν και ξέσπασαν στους Σφακιώτες, όμως πήραν παλλευκάδιο χαρακτήρα, με τους χωρικούς όλης της Λευκάδος, κάθε φορά, να αγωνίζονται ηρωικά και κατά των κατακτητών, αλλά και κατά της αβελτηρίας του κράτους, το οποίο, τις προηγούμενες δεκαετίες, είχε εξαθλιώσει, με την πολιτική του, τους κατοίκους του νησιού.

        Αυτές οι εξεγέρσεις είναι, κατά  χρονολογική σειρά: H Eπανάσταση της Βουκέντρας, το 1357, εναντίον του Φράγκου Ζώρζη Γρατιανού, με αφορμή την βαρειά φορολογία των κατοίκων του νησιού. Η Εξέγερση κατά των άγγλων, το 1819, με αφορμή και πάλι την βαρειά φορολογία, που επέβαλαν οι κατακτητές άγγλοι, αυτή την φορά. Ο Ξεσηκωμός των Αμπελουργών, το 1935, με αφορμή την αδιαφορία των κρατικών αρχών να δώσουν έστω και ελάχιστη τιμή στα σταφύλια των Λευκαδίων αγροτών, τα οποία, μαζί με το λάδι, ήταν οι μοναδικές πηγές ενός γλίσχρου εισοδήματος, εκείνα τα δύσκολα χρόνια του Μεσοπολέμου.

        Σήμερα, για πρώτη φορά θα φέρομε στην επιφάνεια ακόμη μια άγνωστη πτυχή των λεοντόκαρδων Σφακισάνων, τέταρτη εξέγερση συνολικά, τούτη την φορά εναντίον των Ενετών, το 1746. Την εξέγερση αυτή διασώζει ο καθηγητής  Αλέξανδρος  Σάντας,  με καταγωγή απ’τα Κοντράτα  του Πινακοχωρίου,  στο βιβλίο του ''Η εκ Λευκάδος Οικογένεια Σάντα''. Αυτό το βιβλίο είναι, όπως σημειώνει ο συγγραφέας στην εισαγωγή του,  ''απόσταγμα'' ενός πλουσιότατου αρχείου, το οποίο διατηρούσε η εν λόγω αρχοντοοικογένεια των Σανταίων στο Πινακοχώρι. 

-Χαρακτηριστικά αναφέρει πως είχαν ένα μπαούλο γεμάτο με ιστορικής σημασίας έγγραφα, όπως η αλληλογραφία που είχε ο προπάππος του Νικολέτος Σάντας, αγωνιστής του 1821, με τους καπεταναίους της Ρούμελης. Συνεκτιμώντας, την άρτια εκπαίδευση του Αλέξανρου Σάντα, αφ’ενός, τον οποίο γνωρίσαμε προσωπικά στην Ριζάρειο Σχολή, και τις οικογενειακές του αρχειακές πηγές αφ’ετέρου, φρονούμε πως, η αναφορά του για ξεσηκωμό των Σφακισάνων και κατά των Ενετών, είναι και έγκυρη και τεκμηριωμένη. Ο εν λόγω Σάντας, άγνωστος στο ευρύτερο Λευκαδίτικο κοινό, έχει πλούσιο συγγραφικό έργο, ενώ διετέλεσε διευθυντής επί δεκαετίες στην Γεωργική  Σχολή Συγγρού, που βρίσκεται στο ομώνυμο δάσος του Αμαρουσίου.

        Σύμφωνα με την γραπτή μαρτυρία του Αλέξανδρου Σάντα αυτή η εξέγερση των Σφακισάνων πρέπει να έγινε μεταξύ 1746 και 1749. Είχε σαν αφορμή την καταπιεστική φορολογική τακτική των Ενετών, έτσι όπως εκδηλώνονταν αυτή απ’τους εισπράκτορες των φόρων, οι οποίοι είχαν απεριόριστη εξουσία, απ’τους Ενετούς, προκειμένου να εισπράξουν την περίφημη Δεκάτη και το Χορταριάτικο.

        Η Δεκάτη και το Χορταριάτικο, κατά τον Κωνσταντίνο Μαχαιρά, (Η Λευκάς επι Ενετοκρατίας, σελίδα 200),  προσδιορίζονταν με ειδικό άρθρο  στο ενετικό φορολογικό σύστημα :  ''Άρθρα της Δεκάτης των σιτηρών, λίνου, οσπρίων, κρομμύων, ελαίου και οίνου της νήσου Λευκάδος και Χορταριάτικον''. Σύμφωνα με την Δεκάτη ο κάθε αγρότης έπρεπε να χωρίσει τα ανωτέρω προϊόντα του σε δέκα  ίσα μέρη εκ των οποίων το ένα θα έπαιρναν οι φοροεισπράκτορες των Ενετών. Το δε Χορταριάτικο αφορούσε τον φόρο που θα πλήρωναν οι Λευκαδίτες αγρότες για τις χέρσες και δασικές εκτάσεις, κοινώς τα βοσκοτόπια. Ήταν ουσιαστικά ένας φόρος για τα ζώα που κατείχαν.

      Αυτούς τους δύο φόρους οι Ενετοί τους εκμίσθωναν σε ντόπιους  Λευκαδίτες,  οι οποίοι είχαν μεγάλες αποδοχές, κατά τον Κωνσταντίνο Μαχαιρά, γι αυτό και με μεγάλο ζήλο καταπίεζαν τον αγροτικό πληθυσμό του νησιού, προκειμένου να εισπράξουν τους φόρους. Επρόκειτο, δηλαδή, για τους''κοτσαμπάσηδες'' των Ενετών. Στους Σφακιώτες αναφέρεται ο Δήμος Σκιαδαρέσης, σαν τέτοιος στυγνός φοροεισπράκτορας.

        Η εξέγερση των Σφακισάνων, σύμφωνα με τον  Αλέξανδρο Σάντα, έγινε  κατά την θητεία  του Ανώτερου Προνοητή  Λευκάδος  Τrevizan, τον οποίο αποκαλεί αχρείο, μάλιστα. Στο διάστημα της Ενετοκρατίας στην Λευκάδα, (1684-1797), έχομε τρείς Ανώτερους  Προνοητές με το επίθετο Τρεβιζάν. Τον Θεόδωρο Τρεβιζάν, (1707-1709), τον Μάρκο-Αντώνιο Τρεβιζάν, (1746-1749) και τον Δαβίδ Τρεβιζάν, (1791-1794).  Επειδή  ο Αλέξανδρος Σάντας αναφέρει απλά ''τον μισητό Τρεβιζάν'', χωρίς να τον προσδιορίζει χρονικά, καταλήγουμε πως η εξέγερση συνέβη επί Μάρκου-Αντώνιου Τρεβιζάν, περί το 1746. Και τούτο το συνάγομε απ’την περιγραφή του Σάντα, ο οποίος αναφέρει πως, αυτή η εξέγερση, συνέβη κατά τα τελευταία έτη της ζωής του προπάππου του Δημουλά Σάντα, ο οποίος πέθανε εκατόν δύο ετών, το 1762. Έχοντας, λοιπόν σταθερό χρονολογικό σημείο το 1762 και την αναφορά ότι η εξέγερση συνέβη τα τελευταία χρόνια του ανωτέρω Δημουλά Σάντα, προσδιορίζουμε την θητεία του Μάρκου-Αντώνιου Τρεβιζάν, (1746-1749), σάν χρονολογία κατά την οποία οι Σφακισάνοι εξεγέρθησαν κατά των Ενετών, με αφορμή την δυσβάστακτη φορολογία.

      Ο ξεσηκωμός έγινε κατά των ντόπιων φοροεισπρακτόρων, όταν αυτοί επέστρεφαν στην πόλη της Λευκάδος. Υποκινητής της εξέγερσης ήταν ο ανωτέρω Δημουλάς Σάντας, ο οποίος στην εφηβική του ηλικία  ήταν κλέφτης στα Σταυρωτά και στους Σκάρους, όπου με ορμητήριο αυτά τα βουνά της Λευκάδος πραγματοποιούσε, με το ασκέρι του, επιδρομές εναντίον των Τούρκων, γι’αυτό και ο χαρακτηρισμός των Σφακισάνων, απ’τους τούρκους, σαν <<Σεϊτάν Ασκέρ>>, δηλαδή ''Διαβολικό Ασκέρι''! 

Ο Δημουλάς Σάντας εξεμάνη όταν οι φοροεισπράκτορες κατάσχεσαν ακόμη και οικιακά σκεύη των Σφακισάνων, αφού, σε ανέσοδη χρονιά, δεν μπορούσαν να εισπράξουν την Δεκάτη και ενθυμούμενος το παλιό κλέφτικο βίο του, παρεκκίνησε τους Σφακισάνους σε εξέγερση κατά της φοροεισπρακτικής τακτικής των Ενετών.

φωτο αρχείου από το καφενείο του Τράμπα
στο Πινακοχώρι 

       Οι Σφακισάνοι  έστησαν ενέδρα στους φοροεισπράκτορες έξω απ’το Σπανοχώρι,  στον δρόμο προς την Χώρα, λιθοβολώντας τους  και τρέποντάς τους σε φυγή. Συνέλαβαν έναν εξ αυτών   και τον εξόντωσαν με τις  πέτρες, που είχαν συγκεντρώσει, στο καρτέρι που έστησαν. Όταν έγινε γνωστό το φονικό, ο Μάρκος-Αντώνιος Τρεβιζάν έστειλε στρατιωτικό απόσπασμα στους Σφακιώτες για να τιμωρήσει τους πρωταίτιους. Όλοι οι άρρενες μάχιμοι Σφακισάνοι εγκατέλειψαν τα χωριά, και όπως αναφέρει ο Αλέξανδρος  Σάντας, κατέφυγαν στα γύρω υψώματα έτοιμοι για αντίσταση. Οι Ενετοί δεν μπόρεσαν να τους εντοπίσουν και αρκέστηκαν σε καταστροφές κυρίως των νοικοκυριών των Σφακισάνων.

     Αυτός ο ξεσηκωμός έχει πολλές ομοιότητες με την μεγάλη αντίσταση των Σφακισάνων, το 1819, εναντίον των Άγγλων, όταν και πάλι δεν μπορούσαν να αντέξουν τους νεοπαγείς φόρους των Άγγλων, για την διάνοιξη του διαύλου της Λευκάδος.  Πρόκειται για μία θαυμαστή και λεβέντικη στάση των Σφακισάνων, οι οποίοι φέροντας επάξια τον τίτλο των Απογόνων Κρητικών Σφακιανών, με ανυπότακτο φρόνημα, κάθε φορά απαντούσαν δυναμικά και ηρωικά, συμπαρασύροντας και τα άλλα χωριά της Λευκάδος, εναντίον των κατακτητών, που γνώρισε τούτο το νησί, στο διάβα των αιώνων.