Την περίοδο του Διαφωτισµού –η όψιµη φάση του οποίου συµπίπτει χρονικά για τα Επτάνησα µε τη µετάβαση εξουσίας από τη Βενετοκρατία στη Γαλλική κυριαρχία και τελικά στην Αγγλική Προστασία– αποκτούν έναν πιο «πολιτικό» χαρακτήρα, καταγγέλλοντας την κατάχρηση εξουσίας από πλευράς των Ευγενών, τη θέση της γυναίκας, την οικονοµική κατάσταση του λαού, την αργυρώνητη απονοµή της δικαιοσύνης.
Κεντρικό ρόλο σε αυτές παίζουν οι δικηγόροι (ή οι νοδάροι) που κάνουν επίδειξη των σπουδών και γνώσεών τους µε έναν τρόπο που ανακαλεί –και συνδυάζει– την κοµπορρηµοσύνη του λογιότατου Dottore-Δοτόρου(ιατρού ή δασκάλου) µε την οίηση και την ψευτοπαλικαριά του Καπιτάνου-Μπράβου της βενετοκρητικής κωµωδίας.
Εν κατακλείδι, όπως σηµειώνει ο Σπύρος Καββαδίας**, η
λαϊκή σάτιρα των «οµιλιών», µέσα από το «µαστίγωµα της εξουσίας», µεταµορφώνεται «σε ουσιαστική ίαση του κακού» και «επιδρά άµεσα και θεραπευτικά στην ψυχή των θεατών»".
Εν κατακλείδι, όπως σηµειώνει ο Σπύρος Καββαδίας**, η
λαϊκή σάτιρα των «οµιλιών», µέσα από το «µαστίγωµα της εξουσίας», µεταµορφώνεται «σε ουσιαστική ίαση του κακού» και «επιδρά άµεσα και θεραπευτικά στην ψυχή των θεατών»".
ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΑΝΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΥ: «Από τις Κρητικές κωµωδίες στα σατιρικά όνειρα του Σολωµού»
*Λαϊκό θεατρικό είδος ταυτισμένο με την περίοδο της Αποκριάς, με αδιάλειπτη ζωντανή παρουσία τετρακοσίων ετών.
Οι «Ζακυνθινές Ομιλίες», είναι μικρά θεατρικά έργα γραμμένα από το λαό ανωνύμως για να παιχθούν στις Απόκριες στα σταυροδρόμια της πόλης της Ζακύνθου. Τα θέματα σε πρώτο επίπεδο είναι ερωτικά, κοινωνικά, ιστορικά, πάντα με διάθεση περιπαικτική.
Η σατιρική αυτή διάθεση τους ταυτίζεται και με την πολιτική και κοινωνική τους διάσταση.
Οι «Ζακυνθινές Ομιλίες», είναι μικρά θεατρικά έργα γραμμένα από το λαό ανωνύμως για να παιχθούν στις Απόκριες στα σταυροδρόμια της πόλης της Ζακύνθου. Τα θέματα σε πρώτο επίπεδο είναι ερωτικά, κοινωνικά, ιστορικά, πάντα με διάθεση περιπαικτική.
Η σατιρική αυτή διάθεση τους ταυτίζεται και με την πολιτική και κοινωνική τους διάσταση.
Οι θίασοι αποτελούνται μόνο από άνδρες, που παίζουν και τους γυναικείους ρόλους, και η εκφορά του λόγου έχει συγκεκριμένο ρυθμό. Τα κοστούμια αυτοσχεδιάζονται εν των ενόντων κάθε φορά, έχουν όμως σταθερά χαρακτηριστικά για κάθε έργο.Πρωταγωνιστικό στοιχείο, βέβαια, η θεατρική μάσκα.
Η πρώτη καταγεγραμμένη παράσταση είναι ένα δρώμενο με θέμα τη ζωή του Εβραίου ψευδομεσσία Σαμπαθάϊ Σέβη στο Πλατύφορο την Καθαρή Δευτέρα, 6 Φλεβάρη του 1666. Ο Α. Γαήτας μας πληροφορεί ότι οι «Ομιλίες» «Ερωφίλη», «Θυσία του Αβραάμ» και «Γαϊδουροκαβάλα» παίζονταν από την εποχή της ενετοκρατίας. Τέκνο της συνάντησης της κρητικής γραμματείας και της ιταλικής θεατρικής παράδοσης της Κομέντια ντελ Άρτε.
Κλασικές Ομιλίες είναι οι «Κρίνος και Ανθία» και «Χρυσαυγή». Τα θέματά τους είναι ερωτικά. Στην πρώτη, το παλικάρι κλέβει την βασιλοπούλα, και καταλήγει στο Κριτήριο. Στη δεύτερη, πάλι ο Αλέξης «ξεπορτίζει» την Χρυσαυγή, και ο πατέρας της, ο γερο- Ξάνθιππος, καταγγέλλει την απαγωγή, που αλλού; Στο Κριτήριο κι αυτός.
Οι «Ομιλίες» δεν διασκέδαζαν απλώς τους λαϊκούς ανθρώπους στα καρναβάλια. Υπήρξαν και σχολείο πολιτισμού, που προετοίμασε τους κατοπινούς λόγιους θεατρικούς συγγραφείς που θεμελίωσαν το νεοελληνικό θεατρικό έργο: Τον Δ. Γουζέλη με τον «Χάση», το Σαβόγια Ρούσμελη με τους «Γιαννιώτες» και τους «Μοραΐτες», το Α. Μάτεση με τον «Βασιλικό» και εν πολλοίς τον θεμελιωτή του Νεοελληνικού θεάτρου Γρηγόριο Ξενόπουλο.
Κλασικές Ομιλίες είναι οι «Κρίνος και Ανθία» και «Χρυσαυγή». Τα θέματά τους είναι ερωτικά. Στην πρώτη, το παλικάρι κλέβει την βασιλοπούλα, και καταλήγει στο Κριτήριο. Στη δεύτερη, πάλι ο Αλέξης «ξεπορτίζει» την Χρυσαυγή, και ο πατέρας της, ο γερο- Ξάνθιππος, καταγγέλλει την απαγωγή, που αλλού; Στο Κριτήριο κι αυτός.
Οι «Ομιλίες» δεν διασκέδαζαν απλώς τους λαϊκούς ανθρώπους στα καρναβάλια. Υπήρξαν και σχολείο πολιτισμού, που προετοίμασε τους κατοπινούς λόγιους θεατρικούς συγγραφείς που θεμελίωσαν το νεοελληνικό θεατρικό έργο: Τον Δ. Γουζέλη με τον «Χάση», το Σαβόγια Ρούσμελη με τους «Γιαννιώτες» και τους «Μοραΐτες», το Α. Μάτεση με τον «Βασιλικό» και εν πολλοίς τον θεμελιωτή του Νεοελληνικού θεάτρου Γρηγόριο Ξενόπουλο.
**Καββαδίας, Σπύρος: «Η σάτιρα στις ζακυνθινές Οµιλίες». Πόρφυρας, αφ. «Το επτανησιακό θέατρο», 114 (Ιανουάριος – Μάρτιος 2005): 637-642.
