«Δεν έχει σημασία πόσο κοσμοπολίτης είμαι από τη γέννησή μου, πόσο αλήτης είμαι, ερωτευμένος με τους απέραντους ορίζοντες, όπως με βλέπετε, εγώ παραμένω ωστόσο Ρουμάνος, από τη μητέρα μου, τη γλώσσα και την όμορφή μου Βραΐλα, Έλληνας από τον πατέρα και την αγαπημένη του πατρίδα».
Λόγια ειπωμένα από καρδιάς, από τον μεγάλο Ελληνορουμάνο
(γαλλόφωνο) πεζογράφο Παναΐτ Ιστράτι (Panait Istrati, 10 Αυγούστου
1884-16 Απριλίου 1935), σε μία προσπάθεια αυτοπροσδιορισμού της
«ταυτότητάς» του.
Γιος της Ζωίτσας Ιστράτι (Joiţa Istrate) και του καπνεμπόρου
Γεώργιου Βαλσαμή από το χωριό Φαρακλάτα Κεφαλονιάς, ο Παναΐτ έφερε
το ελληνικό όνομα Γεράσιμος Βαλσαμής. Δεν γνώρισε τον πατέρα του
και την Κεφαλονιά, όπου ο συγγραφέας δεν ευτύχησε να φθάσει, παρά
το διακαή του πόθο.
Για το πόσο δυνατή ήταν η σχέση του με την Ελλάδα, ενδεικτικά είναι
και τα παρακάτω λόγια του Παναϊτ Ιστράτι: «Από όλους τους λαούς, ο ρουμανικός και ο ελληνικός είναι πιο κοντά στη ψυχή μου. Τους αγαπάω και τους κατανοώ, λόγω του αίματος που μού έδωσαν. Τα προτερήματα και τα ελαττώματά τους είναι και δικά μου».
Ο Παναΐτ Ιστράτι (1884-1935), ο οποίος έγραψε κυρίως στη γαλλική γλώσσα,
διατηρεί τη μεγάλη αξία του.
Ο Ιστράτι τη δεκαετία του 1920 είχε αποκτήσει παγκόσμια φήμη και στην Ελλάδα
ήταν ιδιαίτερα γνωστός και αγαπητός, αφού εκείνο το Ελληνορουμάνος κέντριζε
τόσο το ενδιαφέρον, όσο και το ονειρικό φαντασιακό και δημιουργούσε αίσθημα
εθνικής υπερηφάνειας.
Από παιδί άρχισε να δουλεύει για τον επιούσιο. Πέρασε μια ζωή σε αναζήτηση και
σε ταξίδια στην Ανατολή. Επισκέφθηκε και την Ελλάδα αρκετές φορές, τουλάχιστον
πέντε (τα έτη 1927-1928), είτε για να συνδεθεί με την πατρίδα του πατέρα του
(Κεφαλλονίτης μετανάστης), είτε για να αναζητήσει δουλειά και εγκατάσταση σε
αυτή. Τελικά κατέληξε στη δεύτερη δεκαετία του 20ου αιώνα στη Γαλλία, όπου
έζησε τα χρόνια της λογοτεχνικής του άνθισης. «Ρουμάνος
αφηγητής, Γάλλος συγγραφέας» είπαν γι’ αυτόν.
Υπήρξε φίλος και συνοδοιπόρος του Νίκου Καζαντζάκη όταν ο Έλληνας
συγγραφέας είχε επισκεφθεί την Ε.Σ.Σ.Δ., τα έτη 1927-1929. Μαζί έζησαν
σπουδαία πολιτικά γεγονότα, ταξίδεψαν στη χώρα, έγραψαν άρθρα και σημειώσεις.
Ήθελαν να διαδώσουν το σοβιετικό σοσιαλισμό, από πίστη στη διαφορετικότητα,
αλλά απογοητευμένοι με τη χώρα, και αφού ψυχράνθηκαν μεταξύ τους, λόγω της
απόφασης του Ιστράτι να επιλέξει την κριτική στάση έναντι της ΕΣΣΔ, χώρισαν και
πήραν άλλους δρόμους. Όμως δεν έπαψαν να εκτιμούν ο ένας τον άλλον.
Ο Ιστράτι ήταν ο πρώτος που άσκησαν δημόσια πολιτική κριτική στον ίδιο τον
Στάλιν και συνέβαλε να γίνει γνωστός για πρώτη φορά ο «σταλινισμός».
Ο Ελληνορουμάνος «αιώνιος Οδυσσέας» όπως τον αποκάλεσε ο Καζαντζάκης,
έπραξε σαν πλανητικός άνθρωπος, όταν αντέδρασε στην επίσημη γραμμή του
Στάλιν. Μετά την κριτική προς την Σοβιετική Ρωσία ο ίδιος πολεμήθηκε και το
όνομά του ξεχάστηκε από την αριστερά. Το όνομά του επανήλθε και πάλι
στην επικαιρότητα τα τελευταία χρόνια, ιδίως μετά την πτώση του Τείχους το 1989.
Ο Ιστράτι έστρεψε την προσοχή του στους φτωχούς και καταφρονεμένους της
Μεσογείου δίνοντας αξιοπρέπεια, ομορφιά και κάλλος στη συμπεριφορά
τους. Φέρνοντας για πρώτη φορά την εργατική Ανατολή στα σαλόνια της δυτικής
Ευρώπης.
Ο Π. Ιστράτι ονομάστηκε «Γκόρκυ των Βαλκανίων» αφού το έργο του
επικεντρώθηκε γύρω από τους ταπεινούς και τους καταφρονεμένους, τους
πλάνητες, τους αλήτες. Ο ίδιος περιπλανήθηκε σε αρκετές χώρες, ασχολήθηκε με
κάθε είδους ταπεινά επαγγέλματα, έζησε μια ζωή ανάλογη των ηρώων του, πριν
καταλήξει στη Γαλλία και αναδειχθεί το ταλέντο του από συγγραφείς όπως ο
Ρομαίν Ρολλάν. Φίλος του Ν. Καζαντζάκη επισκέπτεται την Αθήνα καλεσμένος του
Ελεύθερου Βήματος, θα μιλήσει στις 11 Ιανουαρίου 1928 στο θέατρο Αλάμπρα, θα
επισκεφτεί φυλακισμένους κομμουνιστές και στη συνέχεια θα εκδιωχθεί και θα
απελαθεί από την χώρα για την φιλοκομμουνιστική του δραστηριότητα. Θα του
συμπαρασταθεί ο Α. Μοναστηριώτης που δεν είναι παρά το φιλολογικό ψευδώνυμο
του Θεοφύλακτου Παπακωνσταντίνου, τότε δραστήριου αρχειομαρξιστή
διανοούμενου και τελικά δυστυχώς υπουργού της δικτατορίας των
συνταγματαρχών.
*Αθηναϊκό Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων , fractalart.gr
